dLibra Funkcje

Funkcje dla użytkowników portalu WWW Obiekty cyfrowe przechowywane w repozytorium dLibra prezentowane są czytelnikom poprzez portal WWW. Użytkownicy tych stron mają do dyspozycji wiele różnych funkcji. Są to między innymi:

Wyszukiwanie proste, filtrowanie i wyszukiwanie zaawansowane Wyszukiwanie jest jedną z ważniejszych funkcji portalu. Może ono odbywać się w poszczególnych elementach metadanych (np. tylko w tytułach), w całym opisie lub w tekście obiektów cyfrowych. Wyniki prezentowane użytkownikowi mogą być przez niego sortowane i filtrowane względem różnych właściwości, np. wg typu zasobu, przynależności do kolekcji lub konkretnego autora. Poza tym dostępny jest również zaawansowany formularz konstruowania zapytań wyszukiwawczych, dający możliwość łączenia zapytań przy pomocy operatorów logicznych AND i OR.

Przeglądanie obiektów cyfrowych Czytelnik może przeglądać zasoby korzystając z zdefiniowanych przez redaktorów kolekcji obiektów lub wyświetlanych na portalu specjalnych list, które zawierają informacje o obiektach polecanych, najczęściej przeglądanych przez innych użytkowników oraz ostatnio dodanych do portalu. Jeżeli redaktorzy utworzyli obiekty grupowe to ich struktura jest również widoczna na portalu WWW, przez co użytkownicy mogą w łatwy sposób poruszać się, np. po kolejnych numerach gazety lub czasopisma.

Indeksy wartości Poza wyszukiwaniem oraz przeglądaniem list obiektów możliwe jest przeglądanie indeksów wartości. Każde pole opisowe w systemie dLibra (np. tytuł, autor) ma swój własny indeks wartości, tj. listę wszystkich wartości występujących w danym polu w całym systemie. Użytkownicy portalu WWW mają dostęp do tych indeksów, przez co mogą przeglądać zasoby wg określonych pól metadanych, np. mogą przeglądać listę wszystkich autorów lub listę wszystkich tytułów, które umieszczone są na portalu. Indeksy wartości są posortowane alfabetycznie, a użytkownik ma dodatkowo możliwość ich filtrowania względem wybranych fraz / liter.

Historia przeglądania Każdy użytkownik portalu ma do dyspozycji swoją własną historię przeglądania obiektów cyfrowych oraz odwiedzanych kolekcji. Dzięki temu użytkownicy mogą szybko powrócić do wczesniej przeglądanych pozycji, bez konieczności ponownego ich wyszukiwania - ostatnio przeglądane zasoby mają pod ręką.

Konta czytelników Czytelnicy mogą samodzielnie zakładać konta, które między innymi pozwalają im subskrybować biuletyny o nowościach wysyłane poprzez e-mail. W dedykowanych wdrożeniach użytkownicy mogą dodatkowo tworzyć prywatne kolekcje i przypisywać do nich wybrane przez siebie obiekty.

Przechowywanie i udostępnianie Jednym z najważniejszych zadań oprogramowania dLibra jest przechowywanie i udostępnianie obiektów cyfrowych. W celu realizacji tego zadania oprogramowanie dLibra zostało wyposażone m.in. w następujące cechy:

Hierarchiczna struktura przechowywania obiektów Obiekty przechowywane są w strukturze katalogów, która jest tworzona przez redaktorów systemu. Katalogi widoczne są wyłącznie dla redaktorów i administratorów - są zatem wewnętrzną organizacją zasobów w systemie niedostępną dla użytkowników portalu WWW (czytelników).

Kolekcje Kolekcje są zbiorami obiektów, które udostępniane są dla użytkowników portalu WWW. Wprowadzają one z reguły podział tematyczny zasobów cyfrowych, choć oczywiście można przy ich pomocy wprowadzić dowolny inny podział (np. wg instytucji). Struktura kolekcji jest również hierarchiczna – kolekcje mogą być rozdzielane na podkolekcje np. o węższym zakresie tematycznym. Każdy obiekt cyfrowy umieszczony w repozytorium może być przypisany do jednej lub wielu kolekcji.

Grupowanie obiektów cyfrowych Oprogramowanie dLibra umożliwia tworzenie grup obiektów cyfrowych, które mają pewne wspólne cechy. Grupy ułatwiają zarządzanie znajdującymi się w niej obiektami (umożliwiają modyfikację pewnych wspólnych właściwości wszystkich obiektów w grupie, takich jak przypisanie do kolekcji) jak i wygodną prezentację powiązanych ze sobą obiektów na portalu WWW.

Planowane obiekty cyfrowe Obiekty planowane informują użytkowników portalu i inne systemy informatyczne o planach umieszczania obiektów w repozytorium. Obiekty planowane posiadają tylko metadane (nie posiadają treści).

Alternatywne sposoby prezentacji obiektu Funkcja ta umożliwia prezentowanie obiektu cyfrowego na różne sposoby. Może to być zarówno rozróżnienie wg typu obiektu, (np. grafika, audio-wideo, 3D) jak i wg technicznego formatu (np. JPG, PDF, MOBI). Lista możliwych sposobów prezentowania danych może być dostosowana do indywidualnych potrzeb.

Z każdym obiektem cyfrowym przechowywanym w repozytorium dLibra skojarzone są metadane (elementy opisowe). Metadane te możemy podzielić na trzy podstawowe kategorie:

Metadane opisowe To informacje m.in. o przynależności obiektu do kolekcji oraz charakterystyce jego zawartości/treści. Domyślnie schemat metadanych opisowych oparty jest na standardzie DublinCore, jednak może on być dowolnie dostosowany i zmodyfikowany przez administratora. Metadane opisowe mogą być importowane z innych formatów takich jak XML (w tym m.in. MASTER, MARCXML i RDF), MARC21 czy BibTeX.

Metadane administracyjne Zawierają informacje m.in. uprawnieniach poszczególnych użytkowników do danego obiektu, aktualny stan obiektu, itp.

Metadane techniczne Zawierają informacje m.in. o strukturze obiektu cyfrowego, typach, rozmiarach i sumach kontrolnych poszczególnych plików. Informacje te są przydatne przy analizowaniu treści cyfrowych, np. przy weryfikacji spójności treści w systemie.

Interoperacyjność dLibra posiada wiele funkcji wspierających łatwą, ustandaryzowaną i w pełni automatyczną integrację z zewnętrznymi systemami informatycznymi. Do tego celu wykorzystywane są między innymi:

OpenSearch Każdy portal uruchomiony na bazie oprogramowania dLibra posiada API wyszukiwawcze zgodne ze standardem OpenSearch. Oznacza to, że zewnętrzne systemy mogą w ustandaryzowany sposób przeszukiwać i pozyskiwać wyniki wyszukiwawcze z systemu dLibra, a w dalszej kolejności prezentować je we własnej, zindywidualizowanej formie.

OAI-PMH i OAI-ORE System dLibra udostepnia informacje o przechowywanych obietkach poprzez protokół OAI-PMH oraz OAI-ORE. Protokoły te umożliwiają wymianę metadanych między różnymi systemami informacyjnymi. Dzięki temu możliwe jest m. in. udostępnienie obiektów cyfrowych w krajowym agregatorze metadanych FBC lub Europeanie. Informacje o obiektach udostępniane są w formacie Dublin Core, METS i w formacie specyficznym dla konkretnego systemu. Dzięki OAI-ORE przekazywane są również informacje o obiektach grupowych.

Pojedyncze logowanie Single Sign-On (CAS) dLibra współpracuje z serwisami Single Sign-On (system pojedynczego logowania), dzięki czemu może być w łatwy sposób zintegrowana z istniejącymi systemami funkcjonującymi w firmie. Mechanizmy pojedynczego logowania bazują na systemie CAS.

Uwierzytelnianie LDAP W systemie dLibra istnieje możliwość uwierzytelniania w oparciu o zewnętrzne serwery LDAP (ActiveDirectory). Konfiguracja odbywa się z wykorzystaniem dynamicznych grup użytkowników opartych na atrybutach LDAP. Grupy te są nastepnie wykorzystywane do autoryzacji dostępu do obiektów cyfrowych.

RIS i BibTeX Każdy obiekt w systemie dLibra jest opatrzony zestawem metadanych opisowych. Informacje te mogą być pobrane przez użytkowników portalu WWW lub zewnętrzne systemy (np. manager bibliografii) w formacie RIS lub BibTeX.

SEO w systemie dLibra Portale systemu dLibra są optymalizowane pod kątem wyszukiwarek internetowych ogólnego przeznaczenia oraz portali typu Google Scholar. Dzięki takim działaniom obiekty cyfrowe są lepiej widoczne w Internecie. Niezależnie od tego system dLibra może być zintegrowany z narzędziami analitycznymi takimi jak Google Analitics czy PIWIK. Narzędzia te pozwalają na monitorowanie sposobu użytkowania portalu i zasobów przez jego użytkowników.

Architektura repozytorium dLibry Poniżej schematycznie przedstawiono typowe techniczne elementy wdrożenia systemu dLibra.

Podstawowe wdrożenie składa się z następujących elementów:

Aplikacja Redaktora i Administratora Aplikacja dostępna jest w formie okienkowej i pozwala redaktorom tworzącym zasoby cyfrowe oraz administratorom zarządzającym systemem biblioteki cyfrowej na wykonywanie przydzielonych im obowiązków.

Serwer biblioteki cyfrowej Główny element systemu, który uruchomiony jest na serwerze w danej instytucji lub w trybie chmurowym. Odpowiada za przechowywanie (zapisanie na określonej przestrzeni dyskowej) i technicznie zarządzanie zasobami cyfrowymi (np. weryfikacja sum kontrolnych, dostarczenie funkcji wyszukiwania, eliminacja niespójności).

Aplikacja Czytelnika Oprogramowanie udostępniające zasoby cyfrowe poprzez dedykowany portal WWW. Pozwala użytkownikom końcowym („czytelnikom”) korzystać z zasobów zgromadzonych w repozytorium cyfrowym w łatwy, ergonimiczny i atrakcyjny sposób.

Na podstawie zakresu wykorzystywanych funkcji można wyodrębnić trzy podstawowe grupy użytkowników systemu dLibra:

Administratorzy Odpowiedzialni za merytoryczną konfigurację oprogramowania dLibra, czyli bieżące dostosowywanie repozytorium do potrzeb konkretnej instytucji poprzez zarządzanie całym repozytorium (np. zarządzanie użytkownikami, kolekcjami, schematem opisu, kontrolowanymi słownikami, uprawnieniami).

Redaktorzy Użytkownicy opisujący i wprowadzający obiekty cyfrowe do repozytorium, odpowiedzialni za tworzenie cyfrowego zasobu poprzez przydzielanie obiektów do kolekcji, czy wprowadzanie obiektów grupowych (np. czasopisma, publikacje wielotomowe).

Czytelnicy Użytkownicy korzystający z zasobów zgromadzonych w repozytorium dLibra, przeglądają portal WWW repozytorium, szukają i pobierają lub przeglądają on-line interesujące ich materiały i informacje.